Retirapa
Ahakoa ko te toi te aronga matua, ko te oranga tonutanga o te reo te whai, nō reira he kiriata akoako ēnei hei whakatō i te hiahia ki te retirapa i roto anō te reo Māori.
Ngā Ārai Whakahaumaru
Te Tū Retirapa
He pōtae māro
He ārai pona ringa
He ārai whatīanga ringa
He ārai pona waewae
Whakamaua kia haumaru te tinana
Me hāngai te whānui o te tū ki te whānui o ō pokohiwi,
Kia hahaka te tū,
Kia tou whakawaho, kia uma tīraha.
Titiro whakamua,
Ko ō ringa hei whakataurite tō tū (mēnā rā he take).
Awarua
Te Ara Moana
Kia hahaka te tū, kia tīraha te uma.
Me tīmata tō reti.
Me rere o waewae ki waho, me rere ki roto kia rite ki te awarua te tauira.
Kia mahara ake: Ki te whānui rawa te toro o ōu waewae ka uaua te whakahoki ki roto.
Me tīmata tō reti.
Mā te waewae matau e pīkau tō taumaha engari me piri tonu ngā waewae e rua ki te papa.
Me whakawhiti kia riro mā te waewae mauī tō taumaha e pīkau heoi kia piri tonu ō waewae e rua ki te papa.
Mā te torohaki koe e whakaneke i a koe ka reti aramoana i te papa retirapa.
Hōnekeneke
Patō Kōkiri
He reti awarua, he reti aramoana anō hoki engari kia paku te nekeneke kia tere te haere.
Ko tā te hōnekeneke he whakatōkiri i a koe ki mua i o waewae e piri tonu ana ki te papa.
Kia hahaka te tū, arā, kia tū reti rapa,
Kātahi me whai kia hahaka ake, arā, kia tata ki te papa kei taka.
I a koe e reti ana me patō kōkiri, arā, me piko tētahi waewae kia pāngia te papa e te pona.
Kia pai ai tō tū ake me waiho ō ringa ki te papa rānei, me waiho ki tō pona rānei me te pei ki raro.
Heoi anō, ko te painga atu mehemea ka waiho mā te ānga me te piunga o ō ringa kē koe e tū anō ai.
Te Tauhōkai
Te Tūnga Tī
Kia hahaka te tū, kia tīraha te uma,
Me tahanga te rere.
Mā te waewae mauī tō taumaha e pīkau.
Hikina tō waewae matau i a koe e reti ana.
Ko te whakamātau i tō pai ki te tū ōrite i a koe e reti ana te whāinga.
Ka taunga ana tēnā mahi me whakamātau i tō tū tāwhai.
Ko te waewae mauī e pīkau ana i te taumaha, ko tō waewae matau e toro atu ana me he ringa o te matawā e tohu ana kua 3 karaka.
Ko te waewae matau ka pīkau i tō taumaha, kei muri tō waewae mauī e tohu ana i te 3 karaka, pēnei i te mutunga o te nekehanga māwhitiwhiti.
Hīkina tō waewae kaha ki muri kia pai ai tō tahuri whakakōpae,
Āta whakatauria tō waewae ki te papa ka whakapōturi ai te nekeneke, ka tū rānei.
Te Tūnga Parau
Te Tūpeke, Te Peke
Kia hahaka te tū, kia tīraha te uma.
Kia paku whānui ake te tū i te whānuitanga pokohiwi.
Peia tō taumaha ki te papa mā ngā wīra o roto,
Me ahu whakawaho ngā rekereke.
Ko te tou ki raro anō me e noho tūru ana.
Kia mārō te parau, kaua e neke whakaroto ngā waewae.
Te Tūpeke
Mā tētahi waewae tō taumaha e pīkau, hīkina ai tērā atu waewae ka tūpeke ai ki te taha.
Ka tau ana me piko ō turi kia tau pai.
Te Peke
Kia hakahaka te tū, kia tīraha te uma, ka peke me he pūneke ō waewae
Kia tika te tau ki te papa me piko ō turi.
Te Aka Wāina
Māwhitiwhiti
Kia hahaka te tū, kia tīraha te uma. Me tata tētahi waewae ki tētahi.
Pēnei i te nekehanga whetoko kaurapa, mā tō waewae mauī e pīkau tō taumaha.
Hīkina tō waewae matau ka whetoko ai,
Tukuna mā tō waewae matau tō taumaha e pīkau.
Hīkina tō waewae mauī ka tōia ai ki muri i tō waewae matau,
Tukuna mā tō waewae mauī tō taumaha e pīkau.
Hīkina tō waewae mauī ka whetoko ai.
Tukuna mā tō waewae matau tō taumaha e pīkau,
Hīkina tō waewae mauī ka tōia ai ki mua i tō waewae matau.
Nei te tauira…whetoko, ki muri, whetoko, ki mua.
Mā te waewae kua tau ki te papa e pīkau tō taumaha,
Hīkina te waewae o waho ka whakawhiti ki mua i te waewae o roto.
Tukuna mā te waewae o waho e pīkau tō taumaha,
Hīkina te waewae o roto ka tau ki te taha o tērā atu waewae.
Te Reti Whakamuri
Ngā Nekehanga Ahunga Kē
Kia hahaka te tū, kia tīraha te uma. Me paku tītaha ki mua,
Me ahu whakaroto ō matiwae, ō rekereke ki waho.
Peia ki waho, whakamahia ō kuha kia hoki ō waewae ki roto
Ki waho, ki roto.
E haumaru te haere, me titiro whakamuri i a koe e reti ana.
Nekehanga 1
E reti! Kō tō taumaha ki tō waewae kaha. Āta whakatauria te waewae ō muri ki te papa ā tahuritia kia 180 putu te huringa. Whakawhitihia tō taumaha ki te waewae ō muri ka hurihia ai te waewae o mua.
Nekehanga 2
Ko tō taumaha ki te waewae kaha, ā, hīkina te waewae o muri, tahuritia taua waewae tonu kia 180 putu te huringa. Hīkina te waewae o mua kia tahuri te ahunga ki tā te waewae ō muri.
He Tūnga Wae
Whiriwhiria te momo ahunga kē, ā, i a koe e neke whakamua ana me titaha ki mua, me tū hītekiteki kia tū rā anō,
Me piko o turi kei taka ki muri.